Ten artykuł ukazał się pt. Badania autosomalne DNA a poszukiwania przodków w numerze 1/2023 kwartalnika genealogicznego More Maiorum. Ten numer kwartalnika możesz pobrać w całości z tej strony.

Jako genealodzy dokumentujemy informacje używając metryk, spisów meldunkowych, dokumentów sądowych, zdjęć i innych źródeł historycznych. Przekazywanie tych informacji to ważna tradycja, która zachowuje pamięć historyczną dla przyszłych pokoleń. 

Jednak nasi przodkowie przekazują nam coś więcej niż wspomnienia – przekazują nam swoje DNA, informację genetyczną, dzięki której możemy powiedzieć, że mamy blond włosy po babci, krzaczaste brwi po dziadku czy niebieskie oczy po pradziadku. 

Każdy z nas niesie w sobie DNA przodków, a z genealogią genetyczną możemy odczytać zakodowany w naszym genomie przekaz, który rzuca nowe światło na wiele informacji. 

Genealogia genetyczna jest fascynującą dziedziną badań, która umożliwia poznanie się z krewnymi, rozwinięcie genealogii tam, gdzie nie istnieją metryki, a nawet rozpoznanie przodków, którzy byli nieznani. Dzięki genealogii genetycznej możemy odkrywać swoje korzenie, poznać pochodzenie geograficzne, a także dowiedzieć się o swojej rodzinie więcej niż kiedykolwiek przedtem. Patrząc na nasze drzewa genealogiczne widzimy, ile fascynujących historii jest w nich potencjalnie zapisanych – mamy 4 dziadków, 8 pradziadków, 16 prapradziadków, w sumie patrząc jedynie 7 pokoleń wstecz jest to ponad 250 przodków, których historie w sobie nosimy! 

W genealogii genetycznej analizujemy trzy rodzaje DNA: 

• autosomalne
• mitochondrialne (mtDNA)
• Y-DNA 

W tym artykule opiszę DNA autosomalne, które dziedziczymy równo, po połowie od każdego z rodziców. Z DNA mitochondrialnym i Y-DNA sprawy mają się inaczej – mtDNA dziedziczymy tylko od matki, a Y-DNA jest przekazywane z ojca na syna. O tych dwóch rodzajach DNA przeczytacie w kolejnych numerach More Maiorum.

Czym jest DNA autosomalne?

DNA autosomalne odnosi się do 22 par chromosomów, które nie są chromosomami płciowymi. Chromosomy autosomalne, nazywane też autosomami, różnią się długością i gdy są wizualizowane, jak na poniższej grafice, segreguje się je od największego (numer 1) do najmniejszego (numer 22). 

W każdej z 22 par chromosomów, dziedziczymy po jednym chromosomie od matki i jednym od ojca. To DNA zmienia się bardzo szybko, co pokolenie tracimy około połowy informacji genetycznej. Dlatego informuje nas o niedawnym pochodzeniu i przodkach, w przeciwieństwie do mt i Y-DNA. Przez “niedawne pochodzenie” mam na myśli około 6-7 pokoleń przodków, we wszystkich liniach naszej genealogii.

To właśnie te testy dają nam mapki etniczności (pochodzenia geograficznego) i listy naszych krewnych – osób, z którymi jesteśmy spokrewnieni i warto byśmy znaleźli wspólnych przodków. Testy autosomalne czterech największych firm badają DNA na 22 parach chromosomów autosomalnych oraz chromosom X, który jest chromosomem płciowym. Niektóre z firm sprawdzają również trochę pozycji na chromosomie Y. Dlatego nazwa “testy autosomalne” jest nieco myląca, ponieważ testy te badają nie tylko 22 chromosomy autosomalne, ale także 23. parę chromosomów płciowych – X, a niektóre z nich również chromosom Y. 

Nazwa “testy autosomalne” jest nieco myląca, ponieważ testy te badają nie tylko 22 chromosomy autosomalne, ale także 23. parę chromosomów płciowych – X, a niektóre z nich również część chromosomu Y. 

Marta Sobota

Co mi da autosomalny test DNA?

Zastanówmy się nad przykładowymi pytaniami:

1. Pradziadkowie Marty mieszkali na terenie obecnej Białorusi. Metryki ich dotyczące zostały zniszczone, nie istnieją. Kim byli przodkowie pradziadków? 
2. Pamela była adoptowana, jako dorosła osoba dowiedziała się, że jej ojciec nazywał się Jarosz i był Polakiem. Jak miał na imię, skąd pochodził ojciec Pameli? 
3. Anna i Jacek po otrzymaniu wyników testu DNA dowiedzieli się, że nie są pełnym rodzeństwem, a przyrodnim – mają wspólną matkę, ale różnych ojców. Które z nich nosi nazwisko biologicznego ojca i kim był drugi ojciec?
4. Babcia Gosi chciałaby odnowić kontakt z rodziną, która emigrowała do Stanów. Jak odszukać krewnych, gdy nie mamy z nimi kontaktu i nie wiemy, jak zmieniły się ich nazwiska?
5. Mariola chciałaby wiedzieć, kto był ojcem jej prababci?

Co łączy te historie? Wszystkie te osoby otrzymały odpowiedzi na swoje pytania dzięki autosomalnym testom DNA!

Wymiana informacji, rodzinnych historii, zdjęć

Wraz z wynikami testu otrzymujemy m.in. listę osób, z którymi jesteśmy spokrewnieni genetycznie. Dzięki porównaniu drzew genealogicznych, odnajdujemy z tymi osobami przodków, którzy nas łączą. Czasem musimy sami rozwinąć genealogię krewnego, by dojść do tego, w jaki sposób jesteśmy spokrewnieni. W ten sposób testy DNA potwierdzają naszą genealogię metrykalną, otrzymujemy potwierdzenie, że biologia idzie ramię w ramię z dokumentami. Dzięki temu możemy również potwierdzić historie przekazywane z pokolenia na pokolenie, rodzinne legendy lub je wykluczyć. 

Poznając nowych krewnych mamy możliwość wymieniania się rodzinnymi historiami, poznania losów naszej rodziny, wymiany zdjęć, dokumentów. W wielu sytuacjach ze względu na przerwanie kontaktu pokolenia temu, nie mielibyśmy możliwości dowiedzenia się, że dana osoba jest naszym kuzynem/kuzynką. A mając wspólne DNA łączymy dalsze części rodziny na nowo. 

Odnalezienie nieznanych przodków

Wielu genealogów spotkało się z sytuacją, gdy w metryce urodzenia było napisane, że matka jest panną, a ojciec nieznany. Jest to mur trudny do przeskoczenia za pomocą źródeł metrykalnych. Czasem ten mur jest tak blisko, jak poszukiwanie własnego ojca. 

Genealogiczne testy DNA dają nam tę niesamowitą możliwość dowiedzenia się np. kim był nieznany pradziadek, czy ojciec. Na moim blogu opisuję historię Pameli, która urodziła się w Londynie i była adoptowana. Jako dorosła kobieta chciała dowiedzieć się, kim byli jej biologiczni rodzice. Z łatwością odnalazła matkę, jednak jedyne co wiedziała o ojcu to to, że nazywał się Jarosz i był Polakiem. Z taką ilością informacji nie miała szansy na poznanie historii swojego ojca, dowiedzenie się kim był. Z biegiem czasu, z pomocą przyszły genealogiczne testy DNA, dzięki którym odnaleźliśmy właściwego mężczyznę, poznaliśmy jego historię życiową, rodzinę, a nawet sąsiadów, z którymi się przyjaźnił. W kwietniu 2023 roku Pamela planuje odwiedzić nowo poznaną rodzinę, miejsce, z którego pochodził ojciec i cmentarze, na których spoczywają jej przodkowie. 

Odtworzenie genealogii tam, gdzie nie ma metryk

Moje poszukiwania dokumentów na terenie obecnej Białorusi nie zakończyły się odnalezieniem stosu metryk i rozwinięciem genealogii kilka pokoleń wstecz. Rodzina mojego dziadka pochodziła z okolic Nowogródka i Mińska. Udało mi się znaleźć jedynie metrykę urodzenia dziadka i ślubów pradziadków. Ze względu na wojenne losy, dokumenty nie zachowały się w rodzinie. Roczniki, które dotyczą moich przodków są bardzo wybrakowane, a większości wcale nie ma, zostały zniszczone. Tu również z pomocą przyszły wyniki testów DNA, które wykazały wspólnych przodków z grupami krewnych, dzięki czemu potwierdziła się rodzinna historia, jakoby pradziadek mimo, że urodzony w Mińsku pochodził z Polski centralnej. Testy DNA udowodniły, że naszymi przodkami byli Szymon Łassa i Marianna Szwedzianka, którzy mieli siódemkę dzieci, żyli na przełomie XVIII i XIX wieku, mieszkali w Mrozowie i Samostrzelu. 

Bez DNA nie miałabym możliwości rozwinięcia tej części drzewa genealogicznego, teraz mogę dalej buszować w archiwach, łączyć rodzinne powiązania i odkrywać nowe historie.

Pochodzenie geograficzne

Genealogiczny test DNA daje nam również mapę pochodzenia geograficznego. Na podstawie analizy genów, można określić, z jakiego regionu pochodzi nasza rodzina. Przykładowy wynik przedstawia moje pochodzenie w portalu 23andMe. Kilka procent Europy Północno-Zachodniej to zapewne przodkowie, którzy mieszkali na terenie zaboru pruskiego. W tej części rodziny pojawiają się niemiecko brzmiące nazwiska jak np. Effert.

Który test wybrać?

Największą bazę użytkowników ma firma Ancestry, aktualnie ponad 23 miliony osób. Jednak najwięcej dopasowań z Europy znajdziemy w bazie MyHeritage, ze względu na to, że długo różnica w cenie testów była większa, wiele osób w Europie decydowało się na test FTDNA lub MyHeritage. 

Pod kątem ceny test 23andMe jest najdroższy, jednak daje nam ogólną informację o haplogrupie Y-DNA i mtDNA. Dla mnie jak na razie, ten poziom szczegółowości haplogrupy mtDNA jest do badań genealogicznych w zupełności wystarczający. Ogólną informację o haplogrupie Y-DNA możemy też uzyskać z autosomalnych testów My Heritage i Ancestry, więcej informacji na moim blogu w artykule “Jak sprawdzić haplogrupę Y-DNA z wyniku testu autosomalnego?”.

Możliwość wgrania wyniku z zewnątrz – chodzi o to, że kupujemy test w jednym miejscu, ale mamy możliwość wgrania go do innych baz. Np. kupując test w Ancestry możemy wgrać wynik do My Heritage i FTDNA, ale nie możemy wgrać do 23andMe. Kupując test w MyHeritage możemy wgrać wynik do FTDNA, ale nie możemy do 23andMe i Ancestry. 

Tutaj warto wspomnieć o bazie GEDMatch, która udostępnia ciekawe narzędzia do analizy i przyjmuje wyniki wszystkich firm. 

Podsumowując, ze względu na wielkość bazy, cenę która w zeszłym roku spadła o 20$, polecam test Ancestry, ponieważ jest to największa baza użytkowników, a wynik można później wgrać do Family Tree DNA, My Heritage i GEDMatch czyli kupując jeden test możemy zobaczyć listę krewnych i mapki pochodzenia geograficznego w aż 4 bazach. 

Podsumowanie

Genealogia genetyczna to niezwykle pasjonująca dziedzina. Nieustannie otrzymujemy nowe informacje, w naszych wynikach pojawiają się nowi krewni – genealogiczny test DNA zapewnia nam zajęcie na długie lata.

Dzięki odkrywaniu dawno zapomnianych historii, genealogia genetyczna zmienia nasz świat. 

Pozwala nam zobaczyć siebie i naszych przodków w zupełnie nowym świetle.